Đau thần kinh tọa gặp khá nhiều trong cộng đồng, ảnh hưởng lớn đến khả năng sinh hoạt và lao động. Đau thần kinh toạ thường gặp ở lứa tuổi ngoài 30 (từ 30 – 60 tuổi) và nam giới chiếm tỷ lệ cao hơn nữ giới (nữ giới chỉ gặp 1/3 các trường hợp). Đau thần kinh toạ nếu không được phát hiện, điều trị sớm và đúng thì có thể để lại những hậu quả xấu đến sức khỏe người bệnh nhưng có thể phòng nếu được quan tâm đúng mức.
Thoát vị đĩa đệm gây đau thần kinh tọa.
Đau thần kinh tọa có nguyên nhân từ thần kinh?
Đau thần kinh toạ có rất nhiều nguyên nhân khác nhau, có nguyên nhân do chủ quan nhưng cũng có nhiều nguyên nhân khách quan. Trong đó nguyên nhân xuất phát từ cột sống thắt lưng chiếm tỷ lệ cao hơn cả mà chủ yếu là do thoát vị đĩa đệm. Theo thống kê cho thấy, nguyên nhân thoát vị đĩa đệm gây nên đau thần kinh toạ chiếm tỷ lệ từ 60 – 90%. Người đang ở độ tuổi lao động khi làm việc nặng, quá sức, sai tư thế rất có thể bị tổn thương đĩa đệm. Tổn thương đĩa đệm thường xảy ra cấp tính. Ở người cao tuổi, đau thần kinh toạ thường do thoái hoá đĩa đệm, bệnh thường mạn tính và hay tái phát. Đau thần kinh toạ cũng có thể do có sự biến đổi bất thường ở đốt sống thắt lưng như trượt đốt sống số 5 (đốt sống bị trượt ra trước hoặc ra sau trên một đốt sống khác) hoặc trượt đốt sống thắt lưng số 5 trên một người có thoái hoá đốt sống thắt lưng. Đau thần kinh toạ cũng có thể do u xương sống, nhiễm khuẩn (lao cột sống, viêm do tụ cầu…), viêm khớp cùng chậu, ung thư ở cơ quan khác di căn đến… Đau thần kinh toạ cũng có thể do viêm đốt sống thắt lưng làm thu hẹp ống sống thắt lưng, chèn ép rễ thần kinh và có thể gây nên hội chứng đuôi ngựa. Viêm cột sống dính khớp cũng có thể gây đau thần kinh toạ. Nguyên nhân này thường gặp ở tuổi trung niên (dưới 40 tuổi), biểu hiện là đau thắt lưng và mông. Bệnh tiến triển âm ỉ, đau nhiều về đêm và buổi sáng thường có biểu hiện cứng khớp cột sống thắt lưng làm hạn chế vận động. Ngoài ra người ta cũng thấy đau thần kinh toạ có thể có liên quan đến chấn thương trực tiếp vào dây thần kinh toạ như bị gãy xương chậu hoặc tiêm trực tiếp vào thần kinh toạ, hoặc do ảnh hưởng của một loại thuốc dầu được tiêm mông rồi thuốc khuếch tán đến thần kinh toạ. Khi bị đau thần kinh toạ nếu không được chữa trị nghiêm túc sẽ ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hằng ngày và sức lao động, lâu dần sẽ bị teo cơ và có thể gây tàn phế.
Nhận diện kiểu đau thần kinh tọa
Đau thần kinh toạ là đau dọc theo đường đi của dây thần kinh, vì vậy triệu chứng đau rất điển hình. Đau thắt lưng, sau đó đau lan xuống mông. Nếu tổn thương ở đốt sống thắt lưng số 5 thì đau ở vùng thắt lưng, lan xuống mông, đến mặt ngoài đùi, mặt trước ngoài cẳng chân, rồi lan xuống mặt trước mắt cá ngoài, mu bàn chân và vắt ngang qua ngón cái. Cơn đau thường tự nhiên, bột phát, liên tục nhưng có trường hợp đau cấp tính. Điển hình nhất của cơn đau là xuất hiện khi gắng sức cúi xuống để nâng một vật nặng bỗng thấy đau nhói ở thắt lưng bắt buộc phải ngừng công việc, nhưng sau một vài giờ tuy không làm việc nặng nữa nhưng lưng vẫn bị đau và có trường hợp vài ba ngày sau đó lưng vẫn còn tiếp tục đau. Đau tăng lên và lan dọc theo dây thần kinh toạ. Đau thần kinh toạ có khi chỉ âm ỉ nhưng đôi lúc đau dữ dội như dao đâm. Tính chất đau tăng lên khi ho, hắt hơi hoặc lúc rặn để đại, tiểu tiện. Cơn đau có thể giảm khi nằm nghỉ nhất là được nằm trên mặt giường cứng. Ngoài ra cũng có thể thấy có cảm giác đau như kiến bò, tê cóng hoặc như kim châm ở bờ ngoài bàn chân, bắt chéo qua mu bàn chân và ngón cái hoặc ngón út bàn chân.
Hướng đau lan khi dây thần kinh tọa bị viêm.
Nên làm gì để phòng bệnh?
Ở độ tuổi ngoài 30 nên có sự theo dõi mật độ xương định kỳ để nhằm phát hiện sớm hiện tượng loãng xương gây thoái hoá khớp, đặc biệt là những người lao động chân tay cũng như những trường hợp có công việc đặc thù phải ngồi lâu nhiều giờ trong một ngày và kéo dài nhiều tháng, nhiều năm. Hằng ngày nên tập thể dục đều đặn để khí huyết lưu thông thuận lợi cho việc nuôi dưỡng các cơ quan và các khớp xương. Cần có các động tác tập các khớp xương thích hợp, nhẹ nhàng, uyển chuyển, ví dụ như các động tác tập thể dục buổi sáng. Những người phải thường xuyên mang vác nặng cần thao tác đúng tư thế tránh để xảy ra hiện tượng chấn thương lồi đĩa đệm hoặc trật, trượt khớp đốt sống; khi bị thoái hoá cột sống, nhất là đốt sống thắt lưng; viêm khớp cùng chậu… cần điều trị tích cực đúng theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa khớp vì đó là những nguyên nhân dẫn đến thần kinh tọa.
PGS.TS.Bùi Khắc Hậu
